Jeszcze niespełna 70 lat temu w miastach żyło około 30 procent ludzkości. Dzisiaj miasta zamieszkuje już ponad połowa naszego gatunku, a prognozy mówią, że pod koniec tego wieku miasta wchłoną około 85 procent populacji ludzkiej. Jonathan F. P. Rose, deweloper, doradca i jeden z ważnych amerykańskich myślicieli – zajmujących się rozwiązywaniem problemów współczesnych miast – przedstawia w swojej książce szereg przemawiających do wyobraźni argumentów za koniecznością systemowych zmian we współczesnych metropoliach. Rose postrzega miasta jako systemy bardzo złożone, których wiele elementów działa w sposób niezależny od siebie. Choć dzisiejsze miasta nafaszerowane są już niezwykłymi rozwiązaniami technologicznymi, to dostęp do tej techniki i wynikającego z niej dobrobytu, nie jest dla wszystkich mieszkańców równomierny. Książka – jak pisze autor – powstała z zamysłem scalenia wątku technicznego ze społecznym potencjałem ludzi i twórczą siłą natury, uwzględniając nadrzędne cele miast. Polepszenie funkcjonowania całych miast upatruje w lepszym zrozumieniu sił społecznych. Skuteczne działania wymagają dzisiaj zmiany kulturowej. Sugeruje konieczność porzucenia światopoglądu opartego na indywidualnej maksymalizacji zysków i przyjęcia perspektywy ekologicznej, wychodzącej z założenia, że dobrostan jest pochodną funkcjonowania całego systemu, a nie jego pojedynczych elementów. Systemy złożone wymagają od nas innego zaangażowania. Jak pisze:
Nasz współczesny system gospodarczy opiera się na fałszywym założeniu, że rynki są wydajne, co samo przez się doprowadzi do powstania najlepszego społeczeństwa. Wydajność stanowi ważny element skomplikowanych systemów liniowych, lecz już nie tak istotny w systemach złożonych.
Rose wymienia 5 cech, dobrze dostrojonego miasta. Są nimi spójność, kołowość, odporność, wspólnota i współczucie. Spójność rozumie jako zharmonizowanie wzajemnego oddziaływania na siebie wszystkich elementów, które budują całość. Kołowość to wypracowanie zamkniętych systemów metabolicznych, dających szansę na ochronienie miast przed brakiem wody czy żywności. Odporność to z kolei zdolność do przezwyciężania nagłych, niespodziewanych przeciążeń i powrotu do stanu normalności. Wspólnota stanowi według Rose’a czwartą ważną cechę miast, ponieważ będąc gatunkiem społecznym, szczęście odczuwamy nie tylko jako jednostki ale również jako zbiorowość. Ostatnią z cech, współczucie, opisuje jako czynnik zapewniający miastu zdrową równowagę pomiędzy dobrostanem jednostki a zbiorowości. Drogą do pełni społeczeństwa oraz do własnego poczucia szczęścia jest troska o innych.
Dobrze funkcjonujące miasto nie jest miejscem spełniania politycznych obietnic dla jedynie wybranych grup wyborców. To miejsce, w którym dzięki najnowocześniejszym osiągnięciom cywilizacji, musimy pogodzić w zrównoważony sposób bardzo wiele różnych interesów. Miasta to różnorodni ludzie wyposażeni w niezwykle socjalne mózgi. Dzięki postępowi kognitywistyki wiemy dzisiaj coraz więcej o potrzebach zorganizowanych społeczności, więc wiedzę te musimy zastosować również do przebudowy miast. Budowanie miejskich dzielnic-wysp, odgradzających od siebie poszczególne społeczności, powinno pozostać wizytówką przeszłości. Efektywnie funkcjonujące miasta wymagają regularnych, wzajemnych interakcji wszystkich zamieszkujących je grup. Wymagają zniesienia szeregu barier, utrudniających dostęp do wielu możliwości i szans. Miasta, którym udaje się skutecznie wspomagać społeczny awans mają wiele wspólnych cech. W miastach takich większa ilość dzieci wychowuje się w rodzinach z obojgiem rodziców, mieszkańcy chętniej przystępują do organizacji obywatelskich i religijnych, bogaci i ubodzy oraz rodziny z klasy średniej żyją bliżej siebie a ich szkoły podstawowe zajmują wyższe miejsca w rankingach. Miasta nastawione na sprostanie wyzwaniom jutra wymagają niezwykle sprawnych systemów edukacji. Rose ujmuje to krótko i zwięźle:
Dystrybucja edukacji stanowi kluczowy element tworzenia kapitału ludzkiego, wzrostu i dobrostanu.
Aby stawić czoła nadchodzącym wyzwaniom, miasta muszą sięgnąć po całą gamę innych niż do tej pory rozwiązań. Rozpocząć muszą od inteligentnego i dynamicznego planowania, które uwzględni zróżnicowane wyzwania, zarówno społeczne jak i techniczne. Miasta zmuszone będą do zmierzenia się z takimi zagadnieniami jak wspólnotowe sposoby konsumpcji, zdywersyfikowane systemy transportowe, regionalne systemy zaopatrzenia w żywność, integracja systemów naturalnych i technicznych, budownictwo ekologiczne, zamknięty obieg wody i ścieków czy mikrosieci energetyczne i odnawialne źródła energii. W każdym z tych obszarów drzemie spory potencjał ograniczenia marnotrawstwa, którego jak najszybciej musimy być świadomi, ponieważ nie stać nas na to, aby marnować cokolwiek.
Światowe systemy energetyczne dręczy zmora marnotrawstwa. W skali globu wytwarzamy 15 bilionów watów energii dziennie, emitując do atmosfery 32 miliardy ton dwutlenku węgla i innych zanieczyszczeń rocznie. Choć marnotrawstwo to przyczynia się do zmian klimatu i zatruwania wody oraz powietrza, większość z nas jest go nieświadoma. Nadszedł chyba czas, by spytać: co jesteśmy w stanie zmarnować? Odpowiedź powinna brzmieć: nic i nikogo.
Przed nami wiele do zrobienia. Czasu wbrew pozorom jest bardzo mało. Jeśli masz wpływ na przyszłość dowolnego z miast, sięgnij po tę lekturę. Wierzę, że książka ta pozwoli ci spojrzeć na sprawy z szerszej perspektywy. Jeśli wydaje ci się, że nie masz wpływu na funkcjonowanie miasta, w którym żyjesz, to również przeczytaj tę książkę, aby zrozumieć, że możesz nie mieć racji.
