Kiedy koncentrujemy się na teraźniejszości, zapominamy o miejscu, do którego udało się dotrzeć naszej cywilizacji. Żyjemy w czasach niezwykle szybkiego postępu i bez dalszego rozwoju nie wyobrażamy sobie przyszłości. Równocześnie jesteśmy kolporterami czarnych proroctw, wywyższających człowieka minionego nad przyszłym. Technologie jutra wyzwalają w nas szereg obaw i buntów. Zapominamy, że położenie w którym znaleźliśmy się dzisiaj, zawdzięczamy uporowi człowieka do wyrwania się ze świata, w którym tkwił dekady czy wieki temu. Zapominamy, że w międzyczasie, jako cywilizacja, budzimy się w całkiem niezłym świecie. Stało się więc bardzo dobrze, że przypomina nam o tym Steven Pinker w swojej kolejnej książce “Nowe oświecenie”. Z typową dla siebie dociekliwością, zebrał w niej liczne argumenty przemawiające za postępem, nauką, rozumem i humanizmem.
“Nowe oświecenie” Pinkera to bunt przeciwko sensacyjnie złowieszczym nagłówkom, które żerują na skrzywieniach poznawczych człowieka, ale równocześnie obszerny zbiór faktów, które pokazują jak wiele osiągnął człowiek na przestrzeni ostatnich stuleci. W napisanym w 2011 roku “Zmierzchu przemocy” Pinker przekonywał czytelnika o wyjątkowo spokojnym okresie w jakim żyjemy. W “Nowym oświeceniu” zebrał argumenty za powodem do zadowolenia z wielu innych obszarów naszego życia, takich jak zdrowie, życie, żywienie, bogactwo, bezpieczeństwo, wiedza, równość praw czy jakość życia. Choć utopijni idealiści mogą zarzucać autorowi, że opiera swoje poglądy na danych statystycznych, podczas gdy nadal istnieje na świecie wiele nierówności i zła, to w jakiż inny sposób niż statystyczny, możemy mierzyć postęp naszej, jakże niezwykle zróżnicowanej cywilizacji? Pomimo hołdu dla postępu, Pinker nie zapomniał jednak o dziedzinach, które wymagają naszej pilnej uwagi, ponieważ stanowią nowe rodzaje zagrożeń. Na podstawie historycznych dowodów, sam jest jednak optymistą i wierzy w triumf oświeconego umysłu, który dąży przecież do własnego dobra. Jak pisze:
Głównymi motorami napędowymi postępu były niepolityczne ideały rozumu, nauki i humanizmu, które skłoniły ludzi do zdobywania i stosowania wiedzy z myślą o poprawie losu człowieka.
Postęp zdaniem Pinkera nie jest utopią i nadal jest miejsce na jego kontynuację. Dalszy rozwój wymaga jednak od ludzkości twardych, opartych na wiedzy i nauce argumentów, po które będziemy sięgać planując przyszłość. Gdy wyrobimy w sobie intelektualną ciekawość i kiedy wzrośnie w nas naukowe wyrobienie, przestaniemy wierzyć w cuda. Za początek odważnego myślenia, kiedy człowiek zaczął posługiwać się swoim rozumem bez zwierzchnictwa innych, Pinker uznaje oświecenie. Oświeceniowy duch towarzyszy książce przez cały czas i jest dla czytelnika zachętą do ponownego intelektualnego zrywu. Oświecenie rozumiane jako nieustanny proces odkrywania i doskonalenia. Autor zaznacza jednak wyraźnie, że nauka choć jest koniecznym warunkiem postępu, nie jest warunkiem wystarczającym. Postęp wymaga używania wiedzy w taki sposób, aby maksymalizować ludzką pomyślność. Postępowi musi więc towarzyszyć humanizm. Humanizm, co potwierdza historia, staje się naturalną przystanią, do której dążą zróżnicowane kultury, kiedy muszą znaleźć wspólny grunt. Warto o tym pamiętać szczególnie dzisiaj, kiedy świat staje się tak mocno spolaryzowany.
“Nowe oświecenie” to duży zastrzyk energii, która mobilizuje do krytycznego myślenia i odważnego działania na faktach. Energii dającej nadzieję na dalszy postęp naszego gatunku, oparty na poszukiwaniu prawdy. Wszak, jak twierdzi autor, jesteśmy do tego stworzeni.
Jesteśmy gatunkiem poznawczym, który opiera się na wyjaśnieniach świata. A ponieważ świat jest, jaki jest, niezależnie od tego, co sądzą o nim ludzie, istnieje silna presja selekcyjna na zdolność do formułowania wyjaśnień prawdziwych.
