Ludzka psychika jest znacznie bardziej skomplikowana, niż zakładają to modele ekonomiczne. Nie można nas wszystkich wcisnąć na siłę, do jednego schematu społeczno-gospodarczego. Motywacją do naszych działań są zarówno racjonalne analizy jak i wartości zakorzenione w naszej duszy. Każdy człowiek ma poczucie własnej godności oraz indywidualnej tożsamości, każdy pragnie uznania przez innych. Choć tożsamość ma bardzo stare korzenie, to jej znaczenie w dzisiejszych czasach mocno wzrosło. Stało się tak za sprawą zmiany poglądów na temat osobowości człowieka oraz błyskawicznie ewoluujących realiów społecznych, będących w dużej mierze wynikiem transformacji w technologii i w gospodarce. Godność wszystkich ludzi, a nie jedynie wybranych, staje się aktualnie dominującą potrzebą społeczeństw. Jednak w dzisiejszym świecie, demokracje liberalne nie są w stanie zapewnić ideałów wolności i równości, a sami obywatele, niekoniecznie chcą korzystać z nabytego prawa do współdecydowania o swoim losie. Poszukiwanie własnej tożsamości i walka o nią, stają się dzisiaj alternatywą do niezrozumiałego świata pełnego nierówności. Tożsamość, do czego przekonuje nas Francis Fukuyama, jest dzisiaj kluczem do naszej pokojowej przyszłości.
Dzisiaj, sama wolność wyboru przestaje człowiekowi wystarczać. Znacznie ważniejsza jest tożsamość, która jako potężna idea moralna, potrafi przekraczać granice oraz kultury. Tożsamość podpowiada nam, że mamy własne, niekłamane “ja”, które często nie jest akceptowane przez innych. Sugeruje nam, że mamy prawo, aby żądanie uznania naszej godności manifestować. Przemiany technologiczno-gospodarcze spowodowały, że ludzie gubią się dzisiaj w konkurujących ze sobą systemach wartości, nie ciesząc się ze swobody wyboru. Sen z powiek spędza nam poczucie niepewności i alienacji, kiedy musimy poszukiwać swojego prawdziwego “ja”. Ta zapaść tożsamości leży u podstaw wielu współczesnych problemów społecznych i cywilizacyjnych. Jak pisze Fukuyama:
Ten kryzys tożsamości prowadzi od ekspresyjnego indywidualizmu do poszukiwania wspólnej tożsamości, która ponownie zwiąże jednostkę z grupą społeczną i przywróci wyraźny horyzont moralny. Ten psychologiczny fakt kładzie podwaliny pod nacjonalizm.
Francis Fukuyama tłumaczy, że większość z nas, nie ma unikalnej indywidualności, która byłaby wyłącznie naszą własną. Często to, co uznajemy za nasze osobiste “ja”, rodzi się w wyniku interakcji z innymi, a także na bazie norm i oczekiwań, których ci inni są źródłem. Dzisiaj, siła internetu oraz mediów społecznościowych, znacznie ułatwia tworzenie niezliczonej ilości samowystarczalnych społeczności. Oddzielają je jednak nie bariery fizyczne, lecz wiara we własną tożsamość. Kiedy mamy do czynienia z odmiennymi poglądami na kwestie gospodarcze czy techniczne, możemy liczyć na kompromis. W przypadku dylematów tożsamościowych o porozumienie niezwykle trudno. Obecny świat zmierza ku przeciwstawnym wyobrażeniom przyszłości; hiperscentralizowanej oraz nieustannie ulegającej fragmentacji. Fukuyama sądzi jednak, że polityczny porządek, zarówno na szczeblu krajowym jak i międzynarodowym, zależeć będzie od dalszego trwania demokracji liberalnych, które potrafią zapewnić odpowiednie i ogólnodostępne tożsamości narodowe.
Tożsamość zdaniem autora, to obecnie motyw przewodni dużej części zjawisk politycznych. Przejawia się między innymi w ruchach populistycznych czy nacjonalistycznych. Jednak idea tożsamości wpisana jest głęboko w sposób myślenia człowieka, więc nie można jej zwyczajnie odrzucić. Warto natomiast stworzyć szersze i bardziej jednoczące tożsamości narodowe, uwzględniające rzeczywistą różnorodność społeczeństw liberalno-demokratycznych.
Nie uciekniemy od myślenia o sobie i naszym społeczeństwie w kategoriach tożsamościowych. Ale musimy pamiętać, że głęboko zakorzeniona w każdym z nas tożsamość nie jest ani stała, ani niekoniecznie dana nam dzięki pochodzeniu. Tożsamości można użyć do dzielenia, ale też, jak niegdyś, do integrowania. To w ostatecznym rachunku będzie lekarstwo na populizm naszych czasów.
Jeśli naszą autonomię zechcemy rozumieć zbyt szeroko, jeśli nie zgodzimy się na istnienie minimalnego, uniwersalnego zestawu wspólnych wartości i wspólnej kultury, to nie będziemy w stanie współpracować przy realizacji ważnych dla nas wszystkich zadań. W obliczu braku wspólnego języka, nie będziemy nawet mogli porozumiewać się wzajemnie. Wspólne wartości są niekwestionowaną podstawą pokojowego życia społecznego.
Polecam.
