Atakowany ze wszystkich stron rzeczami inteligentnymi, zacząłem się od pewnego czasu zastanawiać nad współczesnym znaczeniem inteligencji. Z trudem przychodzi mi bowiem dzisiaj znaleźć przedmioty czy urządzenia pozbawione tej cechy. Otaczają nas inteligentne telefony, lodówki, bransoletki, samochody, domy, okna, liczniki prądu, zegarki i dziesiątki innych. Bez większego wysiłku możemy znaleźć inteligentne doniczki, pisuary, skarpety i biustonosze. Informacje o inteligentnych dronach, inteligentnej energii, czy inteligentnym kurzu, również nie budzą większego zdziwienia. Czym zatem w świadomości współczesnego, zwykłego człowieka jest inteligencja?
Liczba i różnorodność wypracowanych przez tęgie umysły definicji inteligencji, w ujęciu kulturowym, biologicznym czy psychologicznym, mogą przyprawić o zawrót głowy. Niemniej jednak, w sporym uproszczeniu, większość z nich uwypukla szczególne zdolności myślowe, pozwalające na twórcze przetwarzanie zdobytych informacji, w celu generowania z nich zupełnie nowych (często abstrakcyjnych) powiązań oraz skutecznego rozwiązywania na ich podstawie nieznanych dotąd problemów. Im dokładniej poznawaliśmy otaczający nas świat, tym bardziej podnosiliśmy poprzeczkę bycia inteligentnym. Przyczyniały się do tego zapewne teoriopoznawczy antropocentryzm oraz porównywanie inteligencji człowieka do innych organizmów żywych. Jeżeli jednak uważamy się za istoty o inteligencji w znacznej mierze nieosiągalnej dla wielu zwierząt, to dlaczego tak łatwo przypisujemy cechy inteligencji przedmiotom martwym? Czyżby “inteligentne” przedmioty były od zwierząt mądrzejsze? A może dlatego że są one produktem naszej własnej inteligencji?
Zanim dotrą do mnie informacje o inteligentnej sznurówce czy makaronie, postanowiłem rzucić okiem na mądrość innych gatunków zamieszkujących naszą planetę. Inteligentne przedmioty są bowiem wytworem ostatnich dekad. Inteligencja organizmów żywych doskonalona jest ewolucyjnie przez miliony lat. Odnoszę wrażenie iż współczesny człowiek, zapewne podświadomie, mniej krytycznie przypisuje inteligencję alarmom czy innym instalacjom, niż wielu organizmom żywym. Zafascynowani rozwojem naszego mózgu oraz osiągnięciami, których dokonaliśmy na ziemi, spychamy na dużo dalszy plan mądrość innych współmieszkańców planety, lub niekiedy wręcz ją ignorujemy. Sądzę że to niesprawiedliwe hołdowanie inteligencji przedmiotów ma swoje źródło w niedoskonałości naszej wiedzy na temat intelektu wielu zwierząt. Postanowiłem więc poszperać w stosunkowo nowych informacjach o osobliwych zachowaniach zwierząt. Aby pokazać przy okazji jak wiele fascynujących informacji w tym zakresie dostępnych jest dzięki współczesnej technologii na wyciągnięcie ręki, wykorzystałem w tym artykule zamiast długich opisów, kilka krótkich filmów dostępnych w internecie. W praktyce, jak się zapewne domyślacie, można ich znaleźć nieporównywalnie więcej. Czy jednak często po nie sięgamy? Myślę że za wyjątkiem osób o zainteresowaniach przyrodniczych za rzadko.
Jednym z faktów, który w ostatnim czasie wprawił mnie w spore zakłopotanie intelektualne, było pewne doświadczenie muzyka Petera Gabriela. Zaproszony przez Sue Savage-Rumbaugh do ośrodka badań nad szympansami karłowatymi (*1), poprowadził specyficzny eksperyment, polegający na wspólnej grze z innym gatunkiem, szympansem bonobo. Panbanisha (imię szympansa) miała co prawda wcześniej kontakt z zabawkami muzycznymi oraz instrumentami perkusyjnymi, jednak nie znała klawiatury pianina czy syntezatora. W czasie kiedy Peter Gabriel grał w tle spokojny podkład muzyczny, Panbanisha została poproszona przez Sue o cichą grę na syntezatorze. To co się wydarzyło, zobaczcie proszę i oceńcie sami.
Autor: itspetergabriel, Źródło: Youtube, Opublikowano: 2013-07-02
Link: http://www.youtube.com/watch?v=MM9YTlF_ErY
Coraz większa ilość obserwacji oraz wyników prowadzonych nad zachowaniem zwierząt eksperymentów, odkrywa przed nami ich nieznane zdolności intelektualne. Choć od dawna znana nam jest szczególna mądrość słoni, delfinów czy niektórych gatunków ptaków, to dopiero w ostatnich latach poznajemy ją dokładniej, zwłaszcza w obszarach zachowań emocjonalnych i społecznych. Popatrzcie proszę na kilka kolejnych bardzo krótkich materiałów, pokazujących niesamowite zdolności wybranych przeze mnie gatunków. Myślę że obrazy powiedzą znacznie więcej niż słowa.
Eksperyment prowadzony ze słoniami pokazał w jak inteligentny sposób potrafią one ze sobą współpracować. Aby przyciągnąć znajdującą się za siatką platformę z pokarmem, wokół której owinięto luźno linę, słonie zmuszone były równocześnie ciągnąć za obydwa końce liny. Eksperyment pokazał również jak jeden z nich szybko opanował zasady gry i przytrzymywał jedynie koniec liny nogą, podczas gdy drugi wykonywał pracę samodzielnie.
Autor: Discovery, Źródło: Youtube, Opublikowano: 2011-03-07
Link: http://www.youtube.com/watch?v=CXcRw6Piaj8
Japońskie czarnowrony (Corvus corax) rozwinęły znaną przez część ptaków metodę rozbijania twardych orzechów, polegającą na zrzucaniu ich z odpowiedniej wysokości na twarde podłoże. W jednym z miast wykorzystują do tego celu ulice, zrzucając orzechy pod koła samochodów. Ponieważ ruch uliczny to dla nich spore zagrożenie, dostosowały moment zbierania rozgniecionych pod kołami orzechów do sygnalizacji świetlnej na skrzyżowaniach.
Autor: BBCWorldwide, Źródło: Youtube, Opublikowano: 2007-02-12
Link: http://www.youtube.com/watch?v=BGPGknpq3e0
Miodowód duży (Indicator indicator) aby zdobyć wosk i larwy pszczół z trudno dostępnych miejsc, współpracuje między innymi z człowiekiem. Po znalezieniu dziupli informuje intensywnymi odgłosami napotkanego człowieka, naprowadzając go na cel. Po wybraniu przez człowieka miodu reszta pozostaje dla niego.
Autor: Hadza Movie, Źródło: Youtube, Opublikowano: 2012-02-14
Link: http://www.youtube.com/watch?v=6ETvF9z8pc0
Pająk z rodzaju Deinopis (zwany niekiedy gaucho lub gladiatorem) wykorzystuje utkaną przez siebie sieć w sposób aktywny. Nie czeka aż ofiara samoistnie w nią wpadnie, lecz używa jej niczym lasso, wystrzeliwując ją w kierunku ofiary.
Autor: DJAIMighty247, Źródło: Youtube, Opublikowano: 2008-01-12
Link: https://www.youtube.com/watch?v=_peM31m5HFA
Strzelczyk (Toxotes) to ryba, która opanowała do perfekcji łowienie owadów znajdujących się na roślinach znacznie powyżej tafli wody. Pozostając cały czas pod powierzchnią, wystrzeliwuje z dużą siłą w kierunku owadów strumień wody zakończony większą kroplą. Co ciekawe, strzelczyki doskonale potrafią “obliczyć”, w którym miejscu dokładnie spadnie do wody zestrzelona przez nich ofiara. Zjawiają się przy ofierze nawet w 50 milisekund po jej uderzeniu o taflę wody.
Autor: NatGeoWild, Źródło: Youtube, Opublikowano: 2013-05-20
Link: http://www.youtube.com/watch?v=BcLLB5vijfk
O inteligencji delfinów wiemy coraz więcej. Wiele obserwacji potwierdza ich złożone zachowania socjalne i zadziwiające zdolności uczenia się. Poniższy film pokazuje jedną z ich niesamowitych umiejętności podczas łowienia ryb. Uderzając ogonem w muliste dno, tworzą w wodzie zmącone pierścienie, w których zamykają swoje ofiary.
Autor: BBC Earth, Źródło: Youtube, Opublikowano: 2013-02-08
Link: http://www.youtube.com/watch?v=bzfqPQm-ThU
Poznając dokładniej świat organizmów żywych, w wielu przypadkach coraz trudniej będziemy mogli wyznaczyć wyraźną granicę pomiędzy zwierzęcym instynktem a zachowaniem wynikającym z inteligentnej analizy określonego kontekstu. Wiele głosów sugeruje, że inteligencja to w dużej mierze zdolność wyznaczania sobie nowych celów i ich realizacji. Jak widzimy, wiele zachowań zwierząt (i to nie tylko naczelnych) spełnia również i to kryterium. Co dla mnie ważne, nie powinniśmy również rozpatrywać inteligencji w oderwaniu od zdolności ewolucyjnej adaptacji do zmieniającego się otoczenia. Adaptacji, która konkretnemu gatunkowi daje określoną przewagę z punktu widzenia jego osobistych interesów. A zatem w każdym przypadku, przejaw inteligencji może przybierać inną formę, trudną do jednoznacznego zdefiniowania w tradycyjnych kanonach naszego pojmowania inteligencji. Części zachowań zwierząt nadal nie potrafimy dokładnie wyjaśnić, wielu innych zapewne jeszcze w ogóle nie znamy. Warto jednak pamiętać, że braku dowodów na istnienie określonej rzeczy czy zjawiska, nie możemy traktować jako dowodu na ich nieistnienie. Nasza wiedza na temat przejawów inteligencji w świecie zwierząt wymaga jeszcze ogromnej pracy. W wielu miejscach na świecie prowadzone są badania odkrywające przed nami kolejne tajemnice intelektu królestwa zwierząt. Coraz częściej badania te ułatwiają nam zaawansowane technologie. Wiele obserwacji koncentruje się na wybranych gatunkach, inne jak na przykład projekt internetu międzygatunkowego (*2) idą znacznie dalej.
Dlaczego warto przyglądać się sposobom myślenia zwierząt i odnosić z większym szacunkiem do ich inteligencji? Ucząc się jak myślą inne zwierzęta poznajemy mechanizmy, które sterują doskonalonymi przez miliony lat interakcjami międzygatunkowymi. Rozwijamy dzięki temu również swój własny intelekt, dostrzegając ogromną rolę jaką pełnią inni mieszkańcy naszej planety, w tym ciągle niezbadanym systemie naczyń połączonych. Gatunki stojące wyżej w hierarchii ewolucyjnej, cechuje moim zdaniem większy stopień inteligencji wielowątkowej, w stosunku do pozostałych, które doskonaliły swój intelekt często w węższym obszarze. Nie oznacza to jednak że jesteśmy jedynym inteligentnym gatunkiem na naszej planecie, a już na pewno że pralka jest inteligentniejsza na przykład od kruka. W tej gigantycznej i zintegrowanej sieci wzajemnych powiązań, również od inteligencji innych gatunków zależeć będzie nasza przyszłość. Starajmy się więc patrzeć na wszystkie aspekty naszego życia tak szeroko, jak pozwala nam na to aktualna wiedza, aby nasze decyzje były obarczone jak najmniejszym błędem poznawczym. Jak przystało na tak inteligentny gatunek myślmy wielowątkowo.
(*1) Iowa Primate Learning Sanctuary mieści się w Des Moines (Iowa) i zajmuje się promocją ochrony szympansów karłowatych (Pan paniscus), jak również rozwojem komunikacji między nimi a człowiekiem. Więcej szczegółów można znaleźć na stronie: www.iowaprimatelearning.org
(*2) Internet międzygatunkowy (interspecies internet) to projekt o charakterze non-profit, którego zapoczątkowali Diana Reiss (badacz delfinów), Peter Gabriel (muzyk), Neil Gershenfeld (wizjoner “internetu rzeczy”) oraz Vint Cerf (jeden z ojców internetu). Misją założycieli tej organizacji jest ułatwienie komunikacji międzygatunkowej, poprzez połączenie dzięki technologii internetowej, wielu projektów naukowych i artystycznych o podobnym charakterze. Słuszność koncepcji internetu międzygatunkowego jest w trakcie rozważania a sam projekt w fazie rozruchu. Oficjalna strona organizacji znajduje się pod adresem: www.interspecies-internet.org Projekt ten przedstawiony został przez autorów w lutym 2013 roku na konferencji TED. Zainteresowanym tym wystąpieniem polecam poniższy film:
